Parkstad Prima Donna's

8 maart en de Zichtbaarheid van Vrouwen in Parkstad

In 1978 erkenden de Verenigde Naties 8 maart als Internationale Vrouwendag. In vrijwel heel de wereld is sindsdien 8 maart de dag waarop vrouwen hun gemeenschappelijke strijdpunten onder de aandacht brengen en hun eigen feestdag hebben. De eerste keer dat dit gebeurde was ruim vijftig jaar daarvoor, namelijk in 1922. Dat is dit jaar dus precies 100 jaar geleden.

Waarom wordt Internationale Vrouwendag op 8 maart gevierd? Het antwoord op die vraag was doorgaans afhankelijk van iemands ideologische voorkeur. Er zijn namelijk twee verhalen, een westers en een communistisch. Historisch gezien is het laatstgenoemde juist.

De instelling van Internationale Vrouwendag werd besloten op de Internationale Vrouwenconferentie van 1910 in Kopenhagen. Daar nam men een resolutie aan die de aangesloten socialistische partijen opdroeg jaarlijks Vrouwendag in hun land te organiseren. Het doel van die dag was propaganda te maken voor het vrouwenkiesrecht. 1912 was het eerste jaar waarin dat gebeurde. Een vaste dag werd niet gekozen. Dit maakt het voor overheden moeilijker om de dag te verbieden.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog ging de viering van Internationale Vrouwendag weliswaar door, maar stond hij veel meer in teken van streven naar vrede. Inmiddels hadden de communisten in 1917 in Rusland de macht gegrepen. Hierdoor ontstond er een breuk tussen communisten en socialisten (sociaaldemocraten).

In 1921 besloot het communistische Internationale Vrouwensecretariaat dat 8 maart de dag werd waarop vrouwen hun onderlinge solidariteit vierden en uitdroegen. De keuze voor die dag was gebaseerd op een gebeurtenis in tsaristisch Rusland. Daar kwamen op 8 maart 1917 in Sint-Petersburg vrouwen massaal in opstand tegen het voedseltekort en de verschrikkingen van de oorlog.

In de communistische Sovjet-Unie werd de algemene werkstaking die op het vrouwenprotest van 8 maart volgde gezien als het eerste begin van de Russische Revolutie. Daar was 8 maart dus ook communistische feestdag. Het gevolg was dat 8 maart met communisme werd geassocieerd en door de meer gematigde socialisten in de Verenigde Staten en West-Europa niet of nauwelijks gevierd. Dat bleef zo tot na de Tweede Wereldoorlog.

In het westen werd ondertussen het verhaal van een massale staking van vrouwen in de New Yorkse textielindustrie opgepikt. Op 8 maart 1908 staakten daar vrouwen voor gelijk loon, betere arbeidsomstandigheden en een einde aan seksuele intimidatie op de werkvloer (ja, toen al!). In de tijd van de Koude Oorlog, waarbij het communistische oosten en het kapitalistische westen tegenover elkaar stonden, was dit verhaal over de niet-communistische oorsprong van Internationale Vrouwendag voor de westerse sociaaldemocraten een goed alternatief.

Op 12 mei 1922 kwamen in achttien Nederlandse steden sociaaldemocratische vrouwen bij elkaar en eisten ‘de ekonomische en politieke ontvoogding van de vrouw, vertegenwoordigd in den eisch van algemeen vrouwenkiesrecht.’ In Limburg gebeurde dit in Maastricht.  De eerste viering van Internationale Vrouwendag in Nederland was een feit.

Alhoewel Heerlen bij de eerste verkiezingen met algemeen mannenkiesrecht en passief vrouwenkiesrecht (1919) wel al meteen al een vrouwelijk raadslid kreeg, mevrouw Geijs-Rappange van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij, is (nog) niets bekend over een vroege viering van Internationale Vrouwendag in Heerlen.

In het verzuilde Nederland (dat wil zeggen dat het contact van mensen zich vrijwel uitsluitend beperkte tot mensen uit de eigen ideologische groep: sociaaldemocratisch, katholiek, protestants of liberaal) hielden de christelijke vrouwen aanvankelijk hun eigen Vrouwendagen. Dat gebeurde meestal onder begeleiding van mannelijke geestelijk adviseurs.

Het duurde tot de jaren zeventig, voordat er, onder invloed van de Tweede Feministische Golf, meer samenwerking tussen de verschillende ‘verzuilde’ vrouwenorganisaties op gang kwam. Ook namen steeds meer allochtone vrouwen aan Internationale Vrouwendag deel. Sinds 1978 wordt Internationale Vrouwendag georganiseerd rond thema’s, zoals economische zelfstandigheid, armoede of seksueel geweld.

In 2020 was het thema in Parkstad ‘Rolmodellen’ en een jaar later werd de ‘Zichtbaarheid van Vrouwen’ in Parkstad onder de loep genomen. Zo keken de organisatoren naar het aantal straatnamen dat in Parkstad naar vrouwen is vernoemd. Parkstad telde toen 3689 straten. Iets meer dan 500 droegen de naam van een persoon, die vanwege zijn of haar verdienste die eer kreeg naamgever van een straat te zijn. Slechts twintig daarvan waren vrouwen. Bovendien waren het zelden vrouwen uit de regio of die voor regio betekenis hadden.

In het geval van straatnamen zal die achterstand niet snel worden ingelopen. Er komen niet meer zoveel straten bij en straatnamen veranderen is voor de bewoners een administratieve nachtmerrie. In Heerlen wordt er wel iets aan gedaan. De garage van Brightlands kreeg een postadres. De straat kreeg de naam van een vrouw, de Britse wiskundige Ada Lovelace. Een steegje bij het nieuwe gemeentekantoor werd genoemd naar de eerst bekende Heerlense vrouw, Amaka uit Coriovallum. En vorige week werd in de Stadskrant bekend gemaakt dat het aan te leggen woonerf op het oude terrein van de voormalige houthandel Franck, tussen Willemstraat en Oude Kerkstraat in Schandelen de naam gaat dragen van An van Dijck, Heerlens eerste voorvechtster van vrouwenparticipatie.

Een andere manier om vrouwen meer zichtbaar te laten zijn is over ze te schrijven en te publiceren. Dat gebeurde de afgelopen twee jaar regelmatig in Mijnstreek, het tijdschrift van de Historische Stichting Het Land van Herle. In november 2024 verschijnt het boek Parkstad Prima Donna’s, 100 levensverhalen van bijzondere Parkstadvrouwen en hun rol in de samenleving. Het ligt in de bedoeling het niet bij deze honderd te laten.